Quinsy Gario - Bart Groenendaal - Stefan Ruitenbeek

Het videowerk The Paradox of Being Taken Seriously van Bart Groenendaal is gemaakt tijdens therapiesessies met getraumatiseerde vluchtelingen die asiel hebben gevonden in Nederland of daar nog op wachten. Een nadere kennismaking met de Nederlandse cultuur is een onderdeel van hun begeleide traumaverwerking. Gedurende de film wordt langzaamaan duidelijk dat er een subtiel machtspel gaande is tussen de Nederlandse therapeuten en hun Afrikaanse patiënten. Zonder duidelijke aanleiding ontstaat er een groeiende onzekerheid over wat er door de therapeuten voetstoots wordt aangenomen als zekerheden over hun eigen land. Subtiel worden zij gedwongen over de landsgrenzen heen te kijken.

In zijn essaybijdrage in deze SMBA Nieuwsbrief neemt cultuurwetenschapper en theatermaker Quinsy Gario een Hollandse klassieker onder de loep: de kaskraker ‘Blue Movie’ uit 1971 van Wim Verstappen en Pim de la Parra. De roem van de film is voor een groot deel te danken aan zijn nadruk op vrij seksueel verkeer en expliciete scènes. Blue Movie vertegenwoordigt een belangrijk moment van een groeiend zelfbeeld van Nederland als seksueel open en tolerante natie, een imago dat in de jaren ’70 tot stand kwam. In diezelfde periode vond ook de definitieve dekolonisatie plaats door de onafhankelijkheid van Suriname in 1975. Een grote groep uit Suriname afkomstige Nederlanders migreerde in deze periode naar de lage landen, ongeveer gelijktijdig met het hoogtepunt van de instroom van wat toen nog ‘gastarbeider’ heette. Gario analyseert Blue Movie tegen deze achtergrond en plaatst, via een rondgang langs postkoloniale theorie en onderzoeken, kritische kanttekeningen bij het zo geroemde Nederlandse zelfbeeld.

In de film Ancient Amateurs gebruikt Stefan Ruitenbeek zijn artistieke vrijheid om binnen het domein van de porno kunst te kunnen maken. Het werk speelt zich af in het hart van de Nederlandse porno-industrie en is daar zelfs mede door gefinancierd. Om dat alles voor elkaar te krijgen, nam Ruitenbeek een oervertelling over geboorte en dood als uitgangspunt. De acteurs en actrices legden vervolgens, op regieaanwijzingen van Ruitenbeek, al hun ambities in het realiseren van deze in de porno nogal ongebruikelijke verhaallijn. Tegelijkertijd krijgen we de context te zien van de set waar acteurs, belangstellenden, vrienden en kennissen rondhangen en worden de direct betrokkenen geïnterviewd, onder wie producent Kim Holland. Een moraal ontbreekt. Maar Ruitenbeek heeft met zijn kunstproject wel iets in werking gezet. Door de waas van pornobeelden en de chaos op de set zien we hoe de deelnemers aan de film, inclusief de kunstenaar, deze ongewone exercitie aangrijpen in een poging om aan culturele classificaties te ontsnappen. Dat maakt het realisme van Ancient Amateurs des te harder.

De tentoonstellingen van Ruitenbeek en Groenendaal en het essay van Gario, die geheel onafhankelijk van elkaar zijn ontstaan, gaan onderlinge verbanden aan. De stap van Blue Movie naar Kim Holland is niet zo heel groot en past binnen een historisch stramien van het opeisen van culturele vrijheid. Tegelijkertijd staat de positie van de acteurs in Ruitenbeeks film niet zo heel ver af van die van de asielzoekers in het werk van Groenendaal. Zulke paradoxen krijgen een stem in de tekstbijdrage van Gario. Het geheel is een test voor ons tolerantievermogen. Accepteren wij het zelfbeeld van Groenendaal? Kunnen wij de kritiek op ons nationaal cultureel erfgoed door Gario velen? En wat vinden we, ondanks de alomtegenwoordigheid van porno op het internet, van het werk van Ruitenbeek op de grens van porno en kunst?

In Project ‘1975’ zoekt Stedelijk Museum Bureau Amsterdam naar mogelijk andere waardesystemen binnen de kunst. De huidige presentatie van Gario, Groenendaal en Ruitenbeek is binnen dit programma een moment van introspectie. Een blik op Nederland. In de nabije toekomst gaat Project ‘1975’ weer buiten de landsgrenzen, met de tentoonstelling ‘Hollandaise’ van de Senegalese curator Koyo Kouoh en een uitwisselingstentoonstelling van SMBA in samenwerking met de Nubuke Foundation in Accra (Ghana).